De gemeente Rotterdam werkt aan een plan om de Merwehavens, het gebied aan de andere kant van de dijk van Oud Mathenesse, om te vormen tot een nieuw woon-en werkgebied. De bestaande havenbedrijven gaan verdwijnen en daarvoor in de plaats moet er een ‘gemengde stadswijk’ komen met 2500 woningen, voorzieningen en nieuwe werkplekken. Dat was ook de ambitie voor andere wijken die in de afgelopen jaren in het havengebied zijn gebouwd, zoals de Kop van Zuid, Katendrecht of Parkstad.

Wijk voor ‘makers’

Voor de gemengde stadswijk in de Merwehavens hebben de plannenmakers iets anders voor ogen. Hier moeten vooral ‘makers’ komen wonen en werken. De wijk gaat deel uitmaken van een groot ‘makers-district’: het M4H-gebied en het RDM-terrein bij Heijplaat aan de andere kant van de Maas. Behalve de vraag, wie of wat die makers nou eigenlijk zijn, roept het ook de vraag op waar de nieuwe Merwehavens bijhoren. Volgens het concept-Masterplan leidt deze aanpak tot een gebied waar omliggende wijken van gaan profiteren. Hoe zit dat dan met de relatie met Oud Mathenesse en het Witte Dorp? Hoe gaan die wijken en de bewoners daar profiteren van de vernieuwing van de Merwehavens? Niet te vergeten de ’makers’ die in die wijken wonen en werken, meestal als ‘arbeidsmigranten’ aangeduid.

Kop van Zuid

Die vraag is niet nieuw. Ze kwam ook nadrukkelijk naar voren bij de plannen voor de Kop van Zuid, Parkstad en Katendrecht. Ook die zouden werkgelegenheid, onderwijsmogelijkheden, voorzieningen en woningen opleveren, waarmee een verbinding zou ontstaan tussen de nieuwe wijk en de bestaande. Voor zover ik weet is nooit onderzocht of (en hoe) dat ook is gebeurd.

Ontwerp voor oud en nieuw één wijk

Waar zou het om kunnen gaan? Om te beginnen, denk ik, door de nieuwe wijk en de bestaande wijken als één wijk te tekenen. Eerst grenzen trekken, die vervolgens weer moeten worden doorbroken, begint al verkeerd. Op die kaart geef je aan waar welk soort woningen zijn, respectievelijk komen. Hetzelfde doe je voor werkplekken en voor voorzieningen, scholen, zorg, winkels, cafés, restaurants, fitness enz. Zo ontstaat een beeld van wat er al is en wat er moet komen, aan beide zijden van die imaginaire grens. Voor wat gaan mensen uit beide gebieden die grens over?

Verdeling van voorzieningen

Als er in het nieuwe deel sociale woningen worden gebouwd door de woningcorporaties die al in de bestaande wijken actief zijn en bewoners daarmee hun woonsituatie kunnen verbeteren zullen er sociale relaties ontstaan, zeker als het om ouderenwoningen gaat. In ieder geval een deel van de bewoners van de nieuwe wijk zal dan de voorzieningen in de oude blijven gebruiken. Maar zullen de ‘makers’ van het nieuwe deel ook hun boodschappen doen in de bestaande wijk? Als ze überhaupt nog boodschappen doen? Voorzieningen waar je sowieso naar toe moet, zoals postkantoren en bankfilialen bestaan bijna niet meer. De verdeling van scholen en gezondheidsvoorzieningen over beide delen is dan ook cruciaal. In het nieuwe deel moet een school komen. Komt daarvoor een school in het oude deel in aanmerking? Willen de bewoners met kinderen in Oud Mathenesse de dijk over?

Flaneren langs de kade

De dijk wordt voorgesteld als een bijna onneembaar obstakel. Als je aan de andere kant echt iets te zoeken hebt, blijkt dat meestal niet zo’n probleem. Het concept-masterplan zet vooral in op het aantrekkelijk maken van het nieuwe deel door de unieke ligging aan het water. Dat past heel goed bij de ambitie van Mathenesse aan de Maas van Oud Mathenesse. Maar wat trekt de bewoners dan die dijk over? Een plek aan het water in de zon, een strandje, een terras? Hoe leuk is het om langs de kades van die nieuwe woonwijk te lopen of te fietsen, als daaraan voornamelijk wordt gewoond? Ga in Katendrecht eens kijken aan de kade langs de Maashaven.

Betaalbare onbestemde ruimten?

Het nieuwe deel moet levendig en aantrekkelijk worden, ook voor niet-bewoners. Daarin spelen die ‘makers’ een belangrijke rol. Wie zijn dat? In de oude loodsen in het Vierhavengebied kun je er iets van zien, maar niet in combinatie met wonen. Het zegt iets over de voorwaarden waaronder die makers kunnen werken. In het plan voor de Merwehavens zijn ‘onbestemde ruimten’ opgenomen. Plekken die kunnen worden ingevuld. Dat klinkt mooi, te mooi om waar te zijn, als je ziet dat overal in de stad zulke ruimtes in rap tempo verdwijnen. Of onbetaalbaar worden voor initiatieven en starters, zelfs voor huisartsen en andere zelfstandigen. Daar zal je dus iets voor moeten verzinnen. Een maatschappelijke-vastgoed corporatie?

Verbindende parkzone

Obstakel of niet, ik mis een ontwerp voor de dijk als een groene overgang, als deel van een park, vergelijkbaar met de speelse manier waarop je verderop naar het Dakpark klimt langs verschillende voetpaden en een trap die tegelijk een waterval is. Als je boven bent, kun je dan zien wat die andere kant interessant genoeg maakt om af te dalen? In afwijking van het Raamwerk, dat eerder door de gemeente werd vastgesteld, kijk je zo meteen naar een muur van gebouwen. Omgekeerd, wat zie je als bewoner van de Merwehavens eigenlijk van Oud Mathenesse als je op de dijk bent geklommen. Of Oud Mathenesse profiteert van de nieuwe ontwikkeling, hangt ook af van de verbetering en vernieuwing van deze wijk. De bouw van de nieuwe en de vernieuwing van de oude zullen gelijk op moeten gaan.

Tekst: Arnold Reijndorp, foto's: Sander van Wettum