Waar Rotterdam haar maritieme verleden koestert en tegelijkertijd volop inzet op innovatie en transformatie, ontvouwt zich een van de meest ambitieuze stadsontwikkelingsprojecten van Nederland: het Merwe-Vierhavensgebied, kortweg M4H. Dit voormalige haven- en industriegebied van honderd hectare staat op het punt een metamorfose te ondergaan van een ruig, functioneel gebied tot een levendige, gemengde stadswijk waar wonen, werken en innoveren samenkomen. 

De geschiedenis van M4H is onlosmakelijk verbonden met de groei van de Rotterdamse haven. Vanaf het begin van de twintigste eeuw ontwikkelden de Merwehaven en de Vierhavens zich tot het belangrijkste knooppunt voor de overslag van fruit, hout en andere bulkgoederen. Gigantische pakhuizen, imposante loodsen en hectische bedrijvigheid kenmerkten dit gebied, dat jarenlang fungeerde als een economische ader voor de stad. Hier bloeiden de Rotterdamse handel en industrie met duizenden banen en een constante stroom van goederen.

Met de opkomst van containerschepen en de verplaatsing van havenactiviteiten verder stroomafwaarts, richting de Europoort en Maasvlakte, verloor M4H geleidelijk zijn oorspronkelijke functie. Veel pakhuizen kwamen leeg te staan, op de kades werd het stiller, traditionele bedrijven vertrokken naar elders. 

Kunstenaars, creatieve ondernemers en kleinschalige innovatieve bedrijven kwamen ervoor in de plaats. Ze vonden een betaalbare plek met veel ruimte en karakter, wat de kiem legde voor de huidige visie op M4H als broedplaats voor innovatie en duurzaamheid.

Het ontwikkelplan

In 2021 stelde de gemeenteraad de integrale visie 'Ontwikkelplan M4H 2030’ vast met als doel het creëren van een 'circulaire, productieve stadswijk' met behoud van de rauwe, industriële identiteit van het gebied verrijkt met nieuwe functies. Dit betekent een unieke mix van bestaande bedrijvigheid, nieuwe woningen, innovatieve bedrijven, onderwijsinstellingen en voorzieningen.

Een van de speerpunten van de M4H-ontwikkeling is de grootschalige toevoeging van woningbouw. In totaal worden er zo’n vijfduizend nieuwe woningen gerealiseerd in uiteenlopende typen en prijssegmenten om een brede doelgroep aan te spreken. Om betaalbaarheid en inclusiviteit te waarborgen wordt minimaal dertig procent gereserveerd voor sociale huur.

Op starters, jonge professionals en gezinnen richt zich het middensegment, huur en koop. Voor wie meer ruimte en luxe zoekt, worden ook woningen in de vrije sector gerealiseerd.

De focus ligt op compacte woonvormen en appartementen, passend bij de stedelijke dichtheid en de historische bouwstijl van het gebied. Dit betekent een mix van hoogbouw op strategische punten en lagere bouw rond de bestaande structuren. Deze nieuwbouw toont respect tonen voor de geschiedenis.

Er zal in het gebied ook niet rigoureus worden gesloopt. Oude havengebouwen, kades en zelfs kranen worden zoveel mogelijk geïntegreerd in de nieuwe plannen. Het unieke karakter van M4H met zijn 'rauwe randjes' blijft behouden, met ruwe materialen zoals staal, beton en baksteen die kenmerkend zijn voor het industriële verleden van M4H, maar met aandacht voor energiezuinigheid, hergebruik van materialen en groene daken.

De kades worden toegankelijk gemaakt, er komen groene zones, parken en pleinen die ontmoeting stimuleren. De verbindingen met de omliggende wijken (zoals Oud-Mathenesse, Bospolder-Tussendijken en Schiemond) worden verbeterd. Zo wordt M4H integraal onderdeel van de stad. e aansluiting op het openbaar vervoer.

Ruimte voor kunst creativiteit

Een van de markantste figuren in de ontwikkeling van M4H is kunstenaar en ondernemer Joep van Lieshout met zijn Atelier Van Lieshout (AVL) en Brutus. Al jarenlang heeft AVL zijn basis in M4H, opererend vanuit een industriële loods die tegelijkertijd atelier, werkplaats en tentoonstellingsruimte is. Van Lieshout staat bekend om zijn provocerende en autonome kunstwerken, vaak op het snijvlak van kunst, design en architectuur. Zijn aanwezigheid in M4H is niet alleen een bewijs van de creatieve energie die al in het gebied borrelde, maar ook een actieve bijdrage aan de toekomstvisie.

Van Lieshout heeft zelf ook plannen voor de ontwikkeling van zijn terrein binnen M4H, passend binnen de circulaire en productieve ambities van de gemeente. De architectuur van het nieuwe Brutus zal onmiskenbaar de handtekening dragen van Van Lieshout: industrieel, experimenteel en met een zekere robuuste esthetiek. Zijn visie op autonomie en zelfredzaamheid, vaak tot uiting komend in zijn ontwerpen voor 'utopische' structuren en gemeenschappen, sluit verrassend goed aan bij het idee van een wijk waar wonen en werken geïntegreerd zijn en waar ruimte is voor experiment.

Er wordt specifiek gekeken naar het hergebruik van materialen en een sterke focus op duurzaamheid, wat aansluit bij de bredere visie voor de ontwikkeling van M4H als een circulair en innovatief havengebied.

De ontwikkeling van M4H is een langetermijnproject. Al een paar jaar is er zichtbare activiteit op het gebied van voorbereidende werkzaamheden. De eerste nieuwe bewoners worden niet voor 2027 verwacht. De volledige transformatie van M4H zal naar verwachting rond 2035-2040 zijn voltooid.

Door Frank van Dijl