Vier letters zijn voortdurend in het nieuws: PFAS. Het is niet de afkorting van een politieke partij, de letters staan voor poly- en perfluoralkylstoffen, een verzamelnaam voor stoffen die niet of nauwelijks afbreken in het milieu, schadelijk zijn voor mens en milieu, zich gemakkelijk en snel verspreiden en zich ophopen in het menselijk lichaam, in dieren en planten.

Alle mensen in Nederland hebben PFAS in hun bloed volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), en bijna iedereen te veel. Het is voor mensen vrijwel onmogelijk om PFAS niet binnen te krijgen, zegt het RIVM, omdat de stoffen overal om ons heen voorkomen. Zo worden zelfs nieuwgeboren baby's met PFAS in het lichaam geboren. Bij onderzoek door gemeenten en provincies zijn in Nederland duizenden verdachte locaties naar voren gekomen. Bedrijven weigeren vaak toegang tot hun terrein om bodemmonsters te nemen.

Ook Mathenesse ontkomt niet aan PFAS. De stoffen zitten in talloze producten die we dagelijks gebruiken. ‘Wat PFAS zo zorgwekkend maakt is dat het compleet inert is, het vergaat simpelweg niet en het is letterlijk overal aanwezig,’ zegt dr. Jacob de Boer, professor-emeritus milieuchemie en toxicologie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam.

Overal in Nederland aanwezig

De overheid adviseert eieren van hobbykippen niet te eten zonder deze getest te hebben op de aanwezigheid van PFAS. Kippen krijgen via de grond en wormen die zij eten enorm veel binnen van deze stof. Het land waarop de kippen staan, speelt een grote rol. Klei of veenachtige grond houden PFAS-deeltjes beter vast dan los zand.

Stadsboerderij De Bokkesprong op de grens van Mathenesse en Spangen is zich al langer bewust van de problematiek. Sunny Blom zegt: ‘We hebben zowel de eieren als de grond waarop de kippen staan laten testen. Gelukkig lagen de waarden bij beide ruim binnen de veilige norm.’

PFAS-testen zijn makkelijk verkrijgbaar maar prijzig. Ze kosten rond de 200 à 300 euro. ‘Als je de eieren van eigen kippen wilt eten is dit wel een goede investering, anders zou ik het niet aanraden,’ zegt dr. De Boer. Moestuintjes zijn minder risicovol, ‘tenzij je in de omgeving van Dordrecht of Sliedrecht woont, is eten uit je eigen moestuin over het algemeen genomen veilig.’

Tineke van de Burg van de Voedseltuin in Mathenesse maakt zich vooralsnog geen zorgen over PFAS. ‘Wij zijn maar een kleine organisatie, dus tenzij het echt nodig is, is zo’n test nogal duur. Daarnaast gebruiken wij geen bestrijdingsmiddelen, composteren we zelf en gebruiken we biologische potgrond. Kortom de planten zijn hier zo gezond als het maar zijn kan.’

Veroorzakers worden moeizaam aangepakt

De problematiek rond PFAS is pas de afgelopen jaren onder de aandacht van het publiek gekomen. DuPont, nu Chemours, de fabriek in Dordrecht die het produceert, is al sinds de jaren zestig berucht om de nadelige effecten. Het bedrijf wist toen al dat het het grondwater in de omgeving ernstig vervuilde met grote hoeveelheden PFAS. Twee jaar geleden is tegen Chemours aangifte gedaan namens duizenden burgers. Greenpeace deed vorig jaar aangifte. In april heeft de politie een inval gedaan bij het chemiebedrijf in het kader van het strafrechterlijk onderzoek. Het onderzoek naar Chemours is nog in volle gang.

Strafrechtadvocaat Bénédicte Ficq hoopt dat het Openbaar Ministerie tot vervolging van de bedrijfsleiding overgaat, zei ze op 7 juli tegen het AD: ‘Het is ontzettend belangrijk dat vervuilers beseffen dat de cel er niet alleen is voor de standaardcriminelen. Vervuiling is een ernstig misdrijf als het leidt tot gezondheidsschade.’.

‘Bacteriën kunnen er geen energie aan onttrekken, dus breken zij het ook niet af. Doordat het niet afgebroken wordt, hoopt het zich overal op, zowel in je lichaam als in de natuur.’ zegt dr. Jacob de Boer. ‘Pas bij een temperatuur van 1200 graden Celsius valt het uit elkaar. Als je bijvoorbeeld een jas in het kampvuur gooit die waterproof is gemaakt, verbrand je alleen de stof, de PFAS-deeltjes zullen zich via de lucht verspreiden.’

De gevolgen van de grootschalige verspreiding van PFAS zijn niet met het blote oog te zien, maar wel overal meetbaar. Wanneer het zich ophoopt in het lichaam kan het het immuunsysteem aantasten. Baby’s die geboren worden met een hoge hoeveelheid PFAS in hun bloed zijn extra vatbaar voor ziektes en vaccinaties zijn nog maar half zo effectief. 

Vermijden en oplossen

De lijst met producten die PFAS bevatten is lang. Enkele voorbeelden zijn: blusschuim, teflonpannen met anti-aanbaklaag, bakpapier, gitaarsnaren, waterproof make-up en de lijm op post-its. ‘Je kunt natuurlijk niet alles wat PFAS bevat ontwijken,’ zegt dr. De Boer, ‘maar gooi die oude pan met anti-aanbaklaag weg en vermijd waterproof make-up. Die breng je direct aan op de huid waardoor het snel opgenomen wordt door je lichaam.’ 

Een definitieve oplossing is nog niet in zicht, al denkt De Boer dat het wel tot een verbod komt. ‘De chemische industrie lobby’t al jaren met dezelfde succesvolle strategie. Ze zeggen dat er geen economisch alternatief is. Oftewel, Chemours is een bedrijf dat gespecialiseerd is in werken met fluoride, hun kennis en apparatuur zijn daar volledig op afgestemd. Het is dus in hun belang om het te blijven produceren. Niet-schadelijke alternatieven worden ontwikkeld door andere, vaak kleinere, bedrijven. Maar die kunnen moeilijk concurreren zolang producten die PFAS bevatten legaal en goedkoper zijn.’

Door Tom Damen